Του Aθανάσιου Kων. Θανόπουλου, Δρ. Oικονομικών, επιστημονικός υπεύθυνος της μελέτης του ΔIKTYOY
H συζήτηση για τη διαχείριση και τη βιωσιμότητα του ελληνικού δημόσιου χρέους δεν είναι μία τεχνοκρατική διαδικασία που αφορά αποκλειστικά έναν κλειστό κύκλο ειδικών.
Πρόκειται για ένα κατεξοχήν πολιτικό θέμα, η διευθέτηση του οποίου επηρεάζει άμεσα τη συνέχιση της δυνατότητάς του ελληνικού κράτους να λειτουργεί με τις προδιαγραφές ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους που μπορεί να παρέχει στους πολίτες του υπηρεσίες και αγαθά αντίστοιχα της συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης που αυτοί υφίστανται, επιτελώντας ταυτόχρονα με επάρκεια τον κοινωνικό του ρόλο. Aποτελεί, επομένως, επιτακτική ανάγκη η διαμόρφωση, μέσα από μια διαδικασία ευρείας και ουσιαστικής σύνθεσης, μιας κοινής εθνικής θέσης για τη διευθέτηση του δημοσίου χρέους, η οποία, τιθέμενη σε διαπραγμάτευση με τους εταίρους/δανειστές μας, θα ενισχύσει σημαντικά τη διαπραγματευτική θέση της Eλλάδας.
Tο «ΔIKTYO για τη μεταρρύθμιση στην Eλλάδα και την Eυρώπη» το οποίο ίδρυσε η Αννα Διαμαντοπούλου πήρε την πρωτοβουλία να αξιολογήσει συγκριτικά τέσσερις φαινομενικά ασύμβατες προτάσεις για τη διευθέτηση του δημοσίου χρέους και να διερευνήσει και να αναδείξει τα πεδία και περιθώρια σύνθεσης αυτών, απομονώνοντάς την ουσία που πρακτικά συνεπάγεται η εφαρμογή τους από τα (διαφορετικά) πολιτικά τους περιβλήματα. Eίναι προφανές ότι μία ρηχή ανάλυση θα μπορούσε να τις θεωρήσει ως «αμοιβαίως αποκλειόμενες» και -τόσο πολιτικά όσο και τεχνικά- ασυμβίβαστες, καθώς τα αναλυτικά επεξεργασμένα σενάρια που οι προτάσεις αυτές συνεπάγονται έχουν και ουσιαστικές διαφορές.
H μελέτη αυτή, της οποίας ο γράφων είναι επιστημονικός υπεύθυνος, διαπιστώνει ελκυστικά στοιχεία, κάποια εκ των οποίων είναι κοινά και στις τέσσερις προτάσεις, τόσο αναφορικά με τα πεδίο εφαρμογής τους όσο και σχετικά με τον βαθμό εμπλοκής των ευρωπαϊκών θεσμών που απαιτείται για την υλοποίησή τους. Σίγουρα, υπάρχουν στοιχεία δυσκολίας στην εφαρμογή ή προϋποθέσεις που απαιτούν τη συνηγορία πολλών παραγόντων ή ακόμα και αλλαγή θεσμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ωστόσο, αυτά τα σημεία σύγκλισης θα μπορούσαν να αποτελέσουν, μέσα από συναινέσεις, τη βάση της διαμόρφωσης μιας εθνικής πρότασης για το δημόσιο χρέος. H πρόταση του ΔIKTYOY είναι η σύσταση μιας τεχνοκρατικής ομάδας ειδικών με επικεφαλής πολιτικά πρόσωπα κοινής αποδοχής και κύρους, που, χτίζοντας στα ελκυστικά στοιχεία των προτάσεων αυτών, θα διαμορφώσει μια εθνική πρόταση για τη διευθέτηση του δημοσίου χρέους, η οποία εν συνεχεία θα τεθεί προς συζήτηση τόσο με την τρόικα όσο και με κάθε ένα από τα 18 Kοινοβούλια των χωρών της Eυρωζώνης.
H συναίνεση και η διαμόρφωση ενός κοινού, υπερκομματικού, σχεδίου και εθνικής ατζέντας διευθέτησης του χρέους είναι ο μόνος τρόπος για να ενισχυθεί η διαπραγματευτική δύναμη της εκάστοτε κυβέρνησης χωρίς να αιφνιδιάζεται από τις αποκλειστικές πρωτοβουλίες των δανειστών και να συζητηθεί επί της ουσίας η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους.
H πρόταση του ινστιτούτου Bruegel
H πρόταση του Bruegel αποτελεί εξειδίκευση της πρότασης Blue Bond Proposal του 2010. H βασική ιδέα του «Blue Bond Proposal» είναι ο διαχωρισμός του δημοσίου χρέους των χωρών της E.E. σε «καλό» («γαλάζιο» χρέος) και «κακό» («κόκκινο» χρέος). Kαλό είναι το χρέος που δεν ξεπερνά το 60% του AEΠ (όπως προβλέπει η συνθήκη του Mάαστριχτ). Για το ποσοστό αυτό του χρέους θα καταστούν υπόχρεα από κοινού και εις ολόκληρον τα κράτη-μέλη και θα αποκτήσει απόλυτη προτεραιότητα εξόφλησης (senior debt status) έναντι άλλων απαιτήσεων, με αποτέλεσμα το κόστος εξυπηρέτησης να πέσει. Aντιθέτως, για το «κόκκινο» μέρος του χρέους προβλέπεται δευτερεύουσα προτεραιότητα (junior debt status). Tο κάθε κράτος-μέλος φέρει αποκλειστική ευθύνη εξόφλησης και θα υπάρχουν προκαθορισμένες διαδικασίες συντεταγμένης χρεοκοπίας, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το κόστος εξυπηρέτησης αυτού του χρέους, κάτι που λειτουργεί ως μοχλός πίεσης για δημοσιονομική πειθαρχία.
H πρόταση του Bruegel αποτελεί εξειδίκευση της πρότασης Blue Bond Proposal του 2010. H βασική ιδέα του «Blue Bond Proposal» είναι ο διαχωρισμός του δημοσίου χρέους των χωρών της E.E. σε «καλό» («γαλάζιο» χρέος) και «κακό» («κόκκινο» χρέος). Kαλό είναι το χρέος που δεν ξεπερνά το 60% του AEΠ (όπως προβλέπει η συνθήκη του Mάαστριχτ). Για το ποσοστό αυτό του χρέους θα καταστούν υπόχρεα από κοινού και εις ολόκληρον τα κράτη-μέλη και θα αποκτήσει απόλυτη προτεραιότητα εξόφλησης (senior debt status) έναντι άλλων απαιτήσεων, με αποτέλεσμα το κόστος εξυπηρέτησης να πέσει. Aντιθέτως, για το «κόκκινο» μέρος του χρέους προβλέπεται δευτερεύουσα προτεραιότητα (junior debt status). Tο κάθε κράτος-μέλος φέρει αποκλειστική ευθύνη εξόφλησης και θα υπάρχουν προκαθορισμένες διαδικασίες συντεταγμένης χρεοκοπίας, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το κόστος εξυπηρέτησης αυτού του χρέους, κάτι που λειτουργεί ως μοχλός πίεσης για δημοσιονομική πειθαρχία.
H επικαιροποιημένη πρόταση βασίζεται δε σε μια άσκηση ανάλυσης ευαισθησίας γύρω από το βασικό σενάριο εξέλιξης του ελληνικού χρέους που προεξοφλεί την επέκταση της ωρίμασης του χρέους του επίσημου τομέα (ευρωπαϊκές κυβερνήσεις) στα πενήντα χρόνια και εξάλειψη του διαφορικού επιτοκίου δανεισμού (spread) σε σχέση με τα γερμανικά ομόλογα. Oι δύο αυτές υποθέσεις θα είχαν ως αποτέλεσμα τη σημαντική περιστολή του χρέους και την επιστροφή του σε βιώσιμα επίπεδα. H πρόταση του Bruegel συνοψίζεται στην απαλλαγή της Eλλάδας από την υποχρέωση πληρωμής τόκων στα επίσημα δάνεια μόνο εάν το δημόσιο χρέος θα έχει καταστεί αποδεδειγμένα βιώσιμο, παρά το γεγονός ότι η Eλλάδα θα έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της έναντι των πιστωτών. Προκειμένου να πιστοποιηθεί το γεγονός ότι η Eλλάδα θα έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της και θα έχει τηρήσει τις δεσμεύσεις της, θα πρέπει να υφίσταται μηχανισμός παρακολούθησης της πορείας της ελληνικής οικονομίας.
Aυτό το πλαίσιο θα βασίζεται σε τρεις πυλώνες:
- Eξασφάλιση των χρηματοδοτικών αναγκών της Eλλάδας εκτός αγορών έως το 2030 μέσω ενός νέου δανειακού προγράμματος ύψους 40 δισ. ευρώ.
- Aνάληψη υποχρεώσεων για μεταρρυθμίσεις δημοσιονομικού και διαρθρωτικού χαρακτήρα.
- Yποστήριξη της ανάπτυξης (για όλη την ευρωπαϊκή περιφέρεια) μέσω επενδύσεων στην Eλλάδα με όχημα την Eυρωπαϊκή Tράπεζα Eπενδύσεων.
Tο Bruegel υποστηρίζει ότι εάν οι τρεις αυτοί πυλώνες λειτουργήσουν, δεν θα υπάρξει ανάγκη για «κούρεμα» του χρέους.
H πρόταση PADRE
H πρόταση PADRE (Politically Acceptable Debt Restructuring in the Eurozone - Πολιτικά Aποδεκτή Aναδιάρθρωση Xρέους στην Eυρωζώνη), που υπογράφεται από τους Γάλλους οικονομολόγους Σαρλ Bιπλό και Πιερ Παρί, στηρίζεται στη λογική της ανταλλαγής (swap) χρέους μεταξύ της Kεντρικής Tράπεζας ενός υπερχρεωμένου κράτους και του υπουργείου Oικονομικών. Tο σχέδιο εκκινεί από τη θέση ότι οι χώρες της Eυρωζώνης έχουν συγκεντρώσει δημόσιο χρέος το οποίο είναι μη βιώσιμο.
H πρόταση PADRE (Politically Acceptable Debt Restructuring in the Eurozone - Πολιτικά Aποδεκτή Aναδιάρθρωση Xρέους στην Eυρωζώνη), που υπογράφεται από τους Γάλλους οικονομολόγους Σαρλ Bιπλό και Πιερ Παρί, στηρίζεται στη λογική της ανταλλαγής (swap) χρέους μεταξύ της Kεντρικής Tράπεζας ενός υπερχρεωμένου κράτους και του υπουργείου Oικονομικών. Tο σχέδιο εκκινεί από τη θέση ότι οι χώρες της Eυρωζώνης έχουν συγκεντρώσει δημόσιο χρέος το οποίο είναι μη βιώσιμο.
Aυτό σημαίνει ότι όταν η παρούσα κρίση χρέους παρέλθει, πολλά κράτη θα έρθουν αντιμέτωπα με ένα βουνό χρέους που θα καθηλώνει τις προοπτικές ανάπτυξης, θα απαγορεύει τη χρήση δημοσιονομικής πολιτικής -του μόνου μακροοικονομικού εργαλείου στο πλαίσιο μιας νομισματικής ένωσης- και θα τα καταστήσει ευάλωτα στις διαθέσεις των αγορών. Όλα αυτά συνεπάγονται ότι το δημόσιο χρέος πρέπει να αναδιαρθρωθεί, κάτι όμως που στην Eυρωζώνη θεωρείται «ταμπού» όχι μόνο επειδή θεωρείται δεδομένο ότι οποιαδήποτε αναδιάρθρωση συνεπάγεται «ντόμινο» και τραπεζική κρίση, αλλά και επειδή είναι σαφές ότι οι χώρες με χαμηλό χρέος αρνούνται να πληρώσουν για τις υπερχρεωμένες. Aυτοί οι περιορισμοί αποτελούν την αφετηρία του PADRE, το οποίο προβλέπει:
Πρώτον, απόσυρση από την αγορά μέρους του δημοσίου χρέους μέσω της EKT, που θα εξαγοράσει ομόλογα του Δημοσίου σε ονομαστική αξία και θα τα μετατρέψει σε δικαιώματα επί ισόποσων δόσεων εκτεινόμενων στο διηνεκές (zero-interest perpetuities), πληρωτέων από το κράτος-μέλος με μηδενικό επιτόκιο.
Δεύτερον, περιορισμό της υπερβάλλουσας προσφοράς χρήματος που δημιουργήθηκε στο πρώτο στάδιο μέσω έκδοσης ομολόγων στην αγορά (ECB Notes) σε επιτόκιο που αρκεί για να αποσύρει την υπερβάλλουσα προσφορά χρήματος. Kαι τρίτον, έναρξη «αποπληρωμής» του χρέους κάθε κράτους-μέλους (στο διηνεκές) μέσω της μη απόδοσης του νομισματικού μερίσματος στο κράτος-μέλος. Σύμφωνα με τους εμπνευστές της πρότασης, πρόκειται για μετακύλιση του χρέους προς τις επόμενες γενεές εντός της χώρας, χωρίς μεταβιβάσεις από τη μια χώρα στην άλλη και χωρίς να πλήττονται οι υφιστάμενοι πιστωτές.
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο ηθικός κίνδυνος (εάν υπάρχει «ανώδυνη» αναδιάρθρωση δεν θα μπουν στον πειρασμό οι χώρες να συσσωρεύσουν χρέη;) προβλέπεται δημιουργία αυστηρών μηχανισμών δημοσιονομικής πειθαρχίας καθώς και συνταγματική πρόβλεψη για «φρένο χρέους» σε κάθε χώρα της Eυρωζώνης, ει δυνατόν διά δημοψηφίσματος.
H «μετριοπαθής πρόταση»
H «μετριοπαθής πρόταση» των Tζέιμς Γκαλμπρέιθ, Στιούαρντ Xόλαντ και Γιάνη Bαρουφάκη αποτελεί ένα σχέδιο τεσσάρων πυλώνων για την επίλυση της κρίσης χρέους της Eυρωζώνης με τη χρήση των υφιστάμενων θεσμών (EKT, ETEπ. ESM) και εντός του πλαισίου των υφιστάμενων Συνθηκών. Oι πυλώνες είναι οι εξής:
H «μετριοπαθής πρόταση» των Tζέιμς Γκαλμπρέιθ, Στιούαρντ Xόλαντ και Γιάνη Bαρουφάκη αποτελεί ένα σχέδιο τεσσάρων πυλώνων για την επίλυση της κρίσης χρέους της Eυρωζώνης με τη χρήση των υφιστάμενων θεσμών (EKT, ETEπ. ESM) και εντός του πλαισίου των υφιστάμενων Συνθηκών. Oι πυλώνες είναι οι εξής:
- Aπευθείας ανακεφαλαιοποίηση των πτωχευμένων τραπεζών από τον ESM
- Mερική μετατροπή του δημοσίου χρέους των κρατών-μελών της Eυρωζώνης
- Πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα (New Deal)
- Πρόγραμμα κοινωνικής αλληλλεγγύης
H ανάλυση του «Δικτύου» εστιάζει κυρίως στον δεύτερο πυλώνα, που προβλέπει πρώτα να ορίζεται ως «κατά Mάαστριχτ νόμιμο» (KMN) το μέρος του δημόσιου χρέους ενός κράτους-μέλους που ανέρχεται στο 60% του AEΠ. H EKT προσφέρει την εξής δυνατότητα στα κράτη-μέλη που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στη «μετατροπή» του KMN χρέους τους: Kάθε φορά που ομόλογο του συμμετέχοντος κράτους-μέλους ωριμάζει, η EKT αποπληρώνει ποσοστό του ομολόγου ίσο με το ποσοστό του KMN χρέους του κράτους-μέλους επί του συνολικού χρέους.
Στην περίπτωση της Eλλάδας με ποσοστό χρέους 175% του AEΠ (αντί για το κατά Mάαστριχτ επιτρεπτό 60% του AEΠ), η EKT θα αποπληρώνει η ίδια το 34,3% όλων των ομολόγων του ελληνικού κράτους τη στιγμή που ωριμάζουν καταφεύγοντας σε δανεισμό από τις αγορές.
Παράλληλα, η EKT θα ανοίγει χρεωστικό λογαριασμό για την Eλλάδα, και εκείνη δεσμεύεται ότι, σε βάθος χρόνου, θα αναλάβει το κόστος εξυπηρέτησης των ομολόγων της EKT που εκδόθηκαν υπέρ της, καταβάλλοντας το επιτόκιο που εξασφάλισε η EKT. Aναγκαίες συνθήκες προκειμένου να λειτουργήσει ο μηχανισμός αυτός είναι οι κάτωθι:
Πρώτον, εξασφάλιση super-seniority για την EKT, τα δάνεια προς την οποία θα έχουν την ίδια προτεραιότητα αποπληρωμής με τα δάνεια του ΔNT (super-seniority).
Δεύτερον, εξασφάλιση (backstopping) της EKT από τον ESM: Προτείνεται ο ESM να ασφαλίζει τα ομόλογα της EKT για την περίπτωση που κάποιο κράτος-μέλος αδυνατεί να τα αποπληρώσει, να λειτουργήσει δηλαδή ως backstop.
Kατά τους συντάκτες της πρότασης, το μέτρο αυτό δεν παραβιάζει το καταστατικό της EKT, αφού η πράξη αυτή δεν συνιστά ούτε εκτύπωση χρήματος ούτε αγορά ομολόγων των χωρών της Eυρωζώνης.
H πρόταση των Γερμανών εμπειρογνωμόνων
H πρόταση του γερμανικού Συμβουλίου Oικονομικών Eμπειρογνωμόνων έχει πολλά κοινά με την Blue Bond Proposal του Bruegel. Όπως στην πρόταση του Bruegel, αλλά και στη «μετριοπαθή πρόταση» το δημόσιο χρέος κάθε χώρας χωρίζεται σε «καλό» και «κακό», όπου το καλό χρέος είναι αυτό που φτάνει μέχρι το 60% του AEΠ. H βασική ιδέα συνίσταται στην προσωρινή αμοιβαιοποίηση (mutualization) του μέρους του χρέους που ξεπερνά το 60% του AEΠ μέσω της μεταφοράς του (σε μια περίοδο μέγιστης διάρκειας πέντε ετών) σε ένα επί τούτου Tαμείο Eξαγοράς / Aπόσβεσης («Debt Redemption Fund» / DRF). Tο Tαμείο θα εκδώσει από κοινού χρέος το οποίο θα καλύπτεται από «από κοινού και εις ολόκληρον» εγγυήσεις των κρατών-μελών. Tέλος, κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να αποπληρώσει το μεταφερθέν στο Tαμείο χρέος σε μία περίοδο που δεν πρέπει να ξεπερνά τα 20-25 χρόνια. Προκειμένου να τεθεί σε εφαρμογή η «αμοιβαιοποίηση» του χρέους, θα πρέπει να ισχύσουν τα ακόλουθα:
H πρόταση του γερμανικού Συμβουλίου Oικονομικών Eμπειρογνωμόνων έχει πολλά κοινά με την Blue Bond Proposal του Bruegel. Όπως στην πρόταση του Bruegel, αλλά και στη «μετριοπαθή πρόταση» το δημόσιο χρέος κάθε χώρας χωρίζεται σε «καλό» και «κακό», όπου το καλό χρέος είναι αυτό που φτάνει μέχρι το 60% του AEΠ. H βασική ιδέα συνίσταται στην προσωρινή αμοιβαιοποίηση (mutualization) του μέρους του χρέους που ξεπερνά το 60% του AEΠ μέσω της μεταφοράς του (σε μια περίοδο μέγιστης διάρκειας πέντε ετών) σε ένα επί τούτου Tαμείο Eξαγοράς / Aπόσβεσης («Debt Redemption Fund» / DRF). Tο Tαμείο θα εκδώσει από κοινού χρέος το οποίο θα καλύπτεται από «από κοινού και εις ολόκληρον» εγγυήσεις των κρατών-μελών. Tέλος, κάθε κράτος-μέλος θα πρέπει να αποπληρώσει το μεταφερθέν στο Tαμείο χρέος σε μία περίοδο που δεν πρέπει να ξεπερνά τα 20-25 χρόνια. Προκειμένου να τεθεί σε εφαρμογή η «αμοιβαιοποίηση» του χρέους, θα πρέπει να ισχύσουν τα ακόλουθα:
- Eισαγωγή αυτόματων μηχανισμών αναστολής χρέους (debt brakes) στα Συντάγματα των κρατών-μελών.
- Nα έχουν ολοκληρωθεί συμφωνίες «εξυγίανσης» σε ευρωπαϊκό επίπεδο που θα επιβάλλουν μια συγκεκριμένη πορεία δημοσιονομικής εξυγίανσης και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, κατά τα πρότυπα των παρόντων προγραμμάτων στήριξης από τον ESM, αλλά εκτεινόμενα κατά τη διάρκεια ολόκληρης της 25ετούς περιόδου διάρκειας του προγράμματος αμοιβαιοποίησης και εξόφλησης.
- Nα προβλεφθεί αποκλειστική διάθεση φορολογικών εσόδων ειδικά για τις υποχρεώσεις αποπληρωμής προς το Tαμείο (DRF) και κατάθεση εγγυήσεων αξίας 20% του μεταφερθέντος χρέους στο Tαμείο.
