Αλατούχα εδάφη: Αναγνώριση και αποκατάσταση!!!

Η ανθεκτικότητα των καλλιεργειών στα άλατα ορίζεται ως η ικανότητα των φυτών να αντέχουν στις επιδράσεις της περίσσειας των αλάτων του μέσου ανάπτυξης, χωρίς να υπόκεινται σε δυσμενείς επιπτώσεις.
Η ανθεκτικότητα των φυτών επηρεάζεται όχι μόνο από το επίπεδο των αλάτων, αλλά και από το είδος των αλάτων, τις συνθήκες ανάπτυξης του φυτού, οι οποίες μπορεί να μεταβάλουν την ανθεκτικότητα, με την ηλικία και την ποικιλία του φυτού.

Εδάφη αλατούχα συναντώνται στα δέλτα ποταμών, στις παραποτάμιες κατακλυζόμενες περιοχές και στις παραθαλάσσιες περιοχές.

Η ανθεκτικότητα των φυτων στην αλατοτητα αξιολογείται με βάση τα εξής:

• Την ικανότητα του φυτού να επιβιώνει κάτω από συνθήκες αλατότητας,
• Τις αποδόσεις που επιτυγχάνονται υπό την επίδραση της αλατότητας και
• Τη σχετική απόδοση της καλλιέργειας που λαμβάνεται υπό το καθεστώς αλάτων σε σχέση με αυτή που επιτυγχάνεται υπό κανονικές συνθήκες (χωρίς την παρουσία αλάτων). [4]

Ταξινόμηση αλατούχων εδαφών [5]

Ταξινόμηση αλατούχων εδαφών	EC (dS/m)	εδαφικό pH	SAR	Εδαφικές φυσικές συνθήκες
Αλατούχα	> 4.0	< 8.5	<13	Κανονικές
Αλατούχα-Νατριωμένα	> 4.0	< 8.5	>13	Κανονικές
Νατριωμένα	< 4.0	> 8.5	>13	Φτωχές

Η αλάτωση του εδάφους εμφανίζεται εκεί που το μητρικό υλικό είναι πλούσιο σε διαλυτά άλατα, ή εκεί που υπάρχει ρηχός αλατούχος υπόγειος υδροφορέας. Επίσης, στις ξηρές και ημίξηρες περιοχές, όπου οι βροχοπτώσεις δεν επαρκούν για να ξεπλύνουν τα διαλυτά άλατα του εδάφους ή η στράγγιση είναι περιορισμένη, αυξάνουν σημαντικά οι συγκεντρώσεις των αλάτων και τα εδάφη καθίστανται αλατούχα. [2]
Η αλατότητα του εδάφους μπορεί να οφείλεται σε τρεις διαφορετικούς παράγοντες. Καταρχήν μπορούμε να θεωρήσουμε την συγκέντρωση των αλάτων σε εκτάσεις που καλλιεργούνται σε υπέδαφος με υψηλή αλατότητα, όπως αρχαίες θαλάσσιες λεκάνες κλπ. Ο δεύτερος είναι η περίπτωση υψηλού υδροφόρου ορίζοντα που περιέχει αυξημένο ποσοστό αλάτων τα οποία, κάθε φορά που αυξάνεται το ύψος του υδροφόρου, εναποτίθενται στο έδαφος. Τρίτον η αλατότητα οφείλεται στο νερό άρδευσης το οποίο περιέχει πολλά άλατα (ή και μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων που έχουν ξεπλυθεί). Η τρίτη περίπτωση είναι η σοβαρότερη και αυτή για την οποία μπορούμε να λάβουμε μέτρα αντιμετώπισης. [1]

Αντοχή ορισμένων καλλιεργειών σε συνθήκες αλατότητας με κριτήριο την ηλεκτρική αγωγιμότητα [5]

ευαίσθητες (0-4 dS/m)	μέτρια ανθεκτικές (4-6 dS/m)	ανθεκτικές (6-8 dS/m)	πολύ ανθεκτικές (8-12 dS/m)
αμυγδαλιά	καλαμπόκι	συκιά	κριθάρι
φασολιά	σόργο	βρώμη	βαμβάκι
τριφύλλι	μαρούλι	ροδιά	ελιά
κρεμμύδι	σόγια	ηλίανθος	ρύζι
πατάτα	ντομάτα	σιτάρι	αγρόπυρο

Αναγνώριση αλατούχων εδαφών σε καλλιεργούμενες εκτάσεις [2]

• Καθυστερημένο/μειωμένο φύτρωμα ή κηλίδες του εδάφους γυμνές από βλάστηση
• Μειωμένη ανάπτυξη και μείωση της απόδοσης των καλλιεργειών
• Ζημιές στα φύλλα έως και νέκρωση αυτών
• Αλατούχες κηλίδες στο έδαφος
• Ανεπαρκής στράγγιση του εδάφους
• Κρούστα φαιού χρώματος στην επιφάνεια νατριωμένων εδαφών λόγω διασποράς της εδαφικής οργανικής ουσίας
• Όπου η αλατότητα είναι πιθανή επιβάλλεται εργαστηριακή ανάλυση

Παραδείγματα ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στον αγρό που αυξάνουν την εδαφική αλατότητα [2]

• Διαχείριση αρδευτικού νερού
  - Ανεπαρκής διαχείριση αρδευτικού δικτύου
  - Ανεπαρκής στράγγιση
  - Άρδευση με χαμηλή αποδοτικότητα
  - Άρδευση με αλατούχο ή οριακά ποιοτικά νερό
• Έλλειψη ή κακή ισοπέδωση ιδίως στην άρδευση με ροή
• Πρακτικές αγρανάπαυσης σε περιόδους ανομβρίας με την παρουσία υψηλής υπόγειας στάθμης νερού
• Κακή χρήση βαρέων μηχανημάτων που οδηγεί σε εδαφική συμπίεση και σε φτωχή στράγγιση
• Υπερβολική έκπλυση κατά τη διάρκεια των τεχνικών αποκατάστασης του εδάφους χωρίς ανάλογη στράγγιση
• Εφαρμογή ακατάλληλων καλλιεργητικών σχεδίων και αμειψισπορών
• Μεγάλη χημική ρύπανση ως αποτέλεσμα της εντατικής καλλιέργειας, όπου μεγάλες ποσότητες χημικών λιπασμάτων έχουν εφαρμοστεί κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου.

 

Βασικά μέτρα που αποτρέπουν την αλάτωση και τη νατρίωση των καλλιεργούμενων εδαφών [2]

1. Έδαφος
   - Διατήρηση σε ικανοποιητικό επίπεδο της γονιμότητας, του pH και της δομής του εδάφους για να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη καλλιεργειών υψηλής αποδοτικότητας.
   - Μεγιστοποίηση της φυτικής κάλυψης του εδάφους και χρήση πολλαπλών ειδών φυτών.
   -Κάλυψη του εδάφους με φυτικά υπολείμματα που συμβάλλει στη διατήρηση της εδαφικής υγρασίας και στη μείωση της διάβρωσης.
   - Επιλογή κατάλληλων καλλιεργειών.
   - Χρήση αμειψισποράς, ελάχιστου οργώματος, ελάχιστων περιόδων αγρανάπαυσης.
   - Διαχρονική παρακολούθηση βασικών χημικών παραμέτρων του εδάφους.
2. Λυπάνση
   - Καθόλου χρήση λιπασμάτων που περιέχουν Χλώριο
   - Όχι υπερβολικη χρήση υδρολίπανσης (ανεβαινει η αγωγιμότητα (EC) του εδάφους)
3. Νερό
   - Παρακολούθηση της εδαφικής υγρασίας, ακριβής προσδιορισμός των απαιτήσεων σε νερό και αποδοτική άρδευση.
   - Επαρκής στράγγιση.
   - Διαχρονική παρακολούθηση βασικών χημικών παραμέτρων των νερών άρδευσης.
    

Αποκατάσταση των αλατούχων εδαφών
Η διαχείριση των αλατούχων εδαφών απαιτεί έναν συνδυασμό αγρονομικών πρακτικών.

1. Αποτελεσματική στράγγιση και την ορθολογική διαχείριση αρδευτικού νερού καλής ποιότητας.
2. Μερικώς αλατούχα-νατριωμένα και νατριωμένα εδάφη μπορούν να βελτιωθούν με την προσθήκη υλικών πλούσιων σε ασβέστιο και την έκπλυση του νατρίου.
3. Επιλογή ανθεκτικών ποικιλιών στα άλατα
4. Πρακτικές φύτευσης ή σποράς
   Στη περίπτωση που η άρδευση γίνεται με αυλάκια, τα άλατα συσσωρεύονται στις κορυφές των σαμαριών.[4]
5. Προγραμματισμός των αρδεύσεων
   Κατά την άρδευση των αλατούχων εδαφών είναι αναγκαίος ο κατάλληλος, από απόψεως χρόνου, προγραμματισμός των αρδεύσεων. Και τούτο διότι ο ορθολογικός προγραμματισμός της εφαρμογής των αρδεύσεων μπορεί να αποτρέψει τη μείωση του νερού στο έδαφος και επομένως τη συγκέντρωση ή συμπύκνωση των αλάτων. Η συχνή εφαρμογή του νερού μειώνει την τάση συγκράτησης του νερού από το έδαφος[4]

• Όπου η αλατότητα ενός αρδευόμενου αγρού είναι αυξημένη, είναι απαραίτητο να επιλέγονται καλλιέργειες ή ποικιλίες αυτών με αυξημένη αντοχή στα άλατα.
• Εκεί που το έδαφος είναι ισχυρά αλατούχο, ίσως είναι πιο οικονομικό να βγει από την παραγωγή και να εξεταστούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιδράσεις.[2]